حق انتفاع نسبت به یک ملک چیست ؟

حق انتفاع در واقع همان حقی است که شخص بر ملک دیگری و یا حتی ملک بلا صاحب پیدا کند. بدین معنی که یک ملک ممکن است دارای دو صاحب حق باشد، یکی صاحب حق انتفاع و دیگری صاحب عین ملک.

به بیان ساده تر می توان گفت حق استفاده و بهره برداری از یک ملک محسوب می شود لیکن مالکیتی ایجاد نمی کند.

البته این حق در قالب یک عقد منعقد می شود.

در مبحث اجاره این چنین گفته می شود که مستاجر مالکیت بر ملک دارد البته این مالکیت، مالکیت در منفعت است ولی در حق انتفاع صحبت از مالکیت نیست اگر چه این حق در شاخه های مالکیت بیان شده لیکن یک حق است که با اذن و یا اجازه مالک عین، قابلیت بهره برداری می یابد. مالک برای مدتی به دیگری حق انتفاع و استفاده از ملکش را می دهد.

قواعد حاکم بر این حق به عنوان یکی دیگر از دعاوی ملکی چیست؟

قانون مدنی حق انتفاع را به سه دسته تقسیم کرده است:

1. عمری
2. رقبی
3. سکنی

در بحث عمری، مالک حق انتفاع را به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا حتی به مدت عمر شخص ثالث به دیگری واگذار می کند. بنابراین اگر این عقد(حق انتفاع) برای مدت عمر منتفع تنظیم شود، در اینصورت اگر مالک فوت شود، هیچگونه خدشه ای به حق انتفاع ایجاد نمی شود.

رقبی: در این حالت مدت معینی از سوی مالک برای این حق، تعیین می شود.

سکنی: اگر مالک حق سکونت در محل را به منتفع بدهد در واقع آن را تابع قسم سکنی نموده بنابراین حق انتفاع همیشه در خصوص سکونت در یک محل نیست.

این امکان برای مالک وجود دارد که هیچ مدتی برای حق انتفاع مشخص نکند، نه به مدت عمر شخصی و نه مدت معین. تفاوت این حالت در این است که مالک هر زمان بخواهد می تواند از حق خود رجوع کند بدین معنی که حق انتفاع را از منتفع سلب کند.

حق انتفاع در اثر قرارداد بین مالک و صاحب حق برقرار می شود. این قرارداد یا داخل در عقد وقف می گنجد و یا تابع ماده 10 قانون مدنی می شود.

ماده 10 قانون مدنی همان توافقی است که در قالب عقد تنظیم می شود و در هیچ یک از عقود مقرر در قانون مدنی نمی گنجد لیکن یک عقد است و لازم الاجرا محسوب می شود و البته به هیچ وجه نباید خلاف قواعد آمره باشد.

قواعد آمره همان قوانینی است که توسط قانونگذار تنظیم و به عنوان قانون، ابلاغ و لازم الاجرا شده است.

بعضا مواردی وجود دارد که حق انتفاع به صورت بی عوض به دیگری واگذار می شود لیکن مجانی بودن این عقد از اصول صحت آن محسوب نمی شود و همچنان قابلیت تعیین عوض در آن وجود دارد. (عوض همان بها است)

اثر قبض در حق انتفاع

یکی از اصول اساسی این عقد شرط قبض است. به این معنی که مال موضوع حق انتفاع بایستی به قبض منتفع درآید تا این حق و یا همان عقد برقرار شود. که این مهم در ماده 47 قانون مدنی به عنوان شرط صحت در هر سه دسته از حقوق انتفاع مقرر شده است.

چگونگی مال موضوع حق انتفاع

با توجه به اینکه حق انتفاع حق استفاده انحصاری به یک شخص می دهد، در نتیجه موضوع این عقد یا این حق، باید طوری باشد که با استفاده منتفع از بین نرود مانند ملک، خودرو و یا وسایلی که با استفاده منتفع از بین نروند چون در آن صورت دیگر نمی توان بدان نام حق انتفاع بخشید.

حق انتفاع برای معدوم به تبع موجود

حق انتفاع را برای شخصی که هنوز وجود ندارد نمی توان قائل شد. فرضا برای فرزند شخصی که حتی در شکم مادر وجود ندارد چنین حقی را نمی توان در نظر گرفت. لیکن برای جنین، در صورتی که زنده به دنیا بیاید امکان پذیر است. زیرا جنین یک انسان زنده محسوب می شود مگر اینکه مرده به دنیا بیاید.

اگر مالک ملک اقدام به انعقاد عقد با مضمون حق انتفاع نماید و فرضا حق سکنای ملکی را برای پنجاه سال به دیگری واگذار کند و شرط کند اگر در خلال این مدت منتفع فوت کند،  فرزندانش به عنوان قائم مقام او می توانند از ملک استفاده کنند، در اینصورت تا زمانی که حتی یکی از فرزندان منتفع زنده باشد و آن پنجاه سال منقضی نشده باشد، این حق وجود خواهد داشت و پس از فوت همه آنها و یا انقضای پنجاه سال، این حق انتفاع و عقد پایان می یابد.  

اختیارات منتفع

آیا منتفع می تواند هر گونه استفاده ای از مال موضوع حق انتفاع بنماید؟

به موجب ماده 48 قانون مدنی منتفع باید از مالی که موضوع حق انتفاع است سوءاستفاده نکند به عبارت ساده تر، آن را چنان به کاربرد که خارج از حد متعارف نباشد. فرضا اگر حق انتفاع از زمین کشاورزی را دارد، حق ندارد کاربری آن را حتی به نحو قانونی تغییر دهد. اگر خودرویی موضوع این حق باشد، نباید چنان از آن استفاده کند که متعارف نباشد. البته این امکان وجود دارد که در عقد مابین منتفع و مالک، شرایط خاصی در خصوص نگهداری از مال موضوع حق انتفاع مشخص شده باشد که در اینصورت تنها باید براساس آن شرایط، بهره بری صورت گیرد.