حق ارتفاق چیست؟

حق ارتفاق یکی دیگر از دعاوی ملکی است که از حقوق عینی در قانون مدنی محسوب می شود و این حق برای شخص در ملک دیگری است؛ حق ارتفاق حقی مختص زمین است و در دو ملک مجاور به وجود می آید.

مثالی که برای این حق می توان زد، مجرای فاضلاب یا آب باران است که در زمین دیگری وجود دارد و آن دیگری نمی تواند این مجرا را خراب کند به بهانه اینکه در زمین اوست چرا که اولا این مجرا طبیعی است و دوما به نام حق ارتفاق وجود دارد.

اگر زمین شما محل عبوری نداشته باشد و برای خروج و دست یافتن به معبر عمومی و ارتباط با خارج ناچار باشید از زمین دیگری عبور کنید، در واقع شما حق ارتفاقی دارید برای عبور از آن زمین دیگری، که به طور طبیعی وجود دارد و آن دیگری نمی تواند مانع عبور شما شود. در این موضوع داشتن حق دلیل بر صاحب حق بودن است.

اگر صاحب زمین به صاحب زمین مجاور، حقی اعم از حق عبور یا حق شرب و غیره بدهد (در واقع حق طبیعی وجود نداشته باشد) به این حق نیزحق ارتفاق می گویند و ضمن اینکه حتی اگر صاحب زمین تغییر کند این حق پابرجاست و از بین نمی رود چرا که وابسته به زمین است نه مالک، این حق با حق ارتفاق طبیعی تفاوت دارد چرا که صاحب زمین، شخصا به اعطای این حق اقدام کرده و از حقوق عینی خود در زمین بهره جسته است.

البته بعضا مواردی وجود دارد که به جای حق، اذن داده می شود که این عنوان جدای از حق ارتفاق است زیرا اذن قابل رجوع است به معنای ساده تر شخصی که به دیگری اذن در عبور از ملک داده است می تواند یک روز بیاید و بگوید دیگر اجازه عبور از زمین من را نداری، لیکن در مورد حق ارتفاق همه چیز به قراردادی که مابین ایشان تنظیم می شود، بستگی دارد. بنابراین آنچه اعطا می شود و عنوان آن بسیار حائز اهمیت است.

یکی از موضوعات کاربردی در این مبحث نحوه مطالبه این حق در زمان اختلاف است که حل اختلاف در زمینه حق عبور و مرور در صلاحیت دادگاه محل وقوع ملک است و از صلاحیت هیات نظارت ثبت اسناد و املاک خارج است.

اختلافی که در خصوص صلاحیت رسیدگی به این حق وجود داشته است، نهایتا به این امر رسیده است که در صلاحیت دادگاه است و نمونه رای آن جهت روشن شدن موضوع بیان می شود.

نمونه دادنامه مطالبه حق ارتفاق

آقای ف.الف. الف. دادخواستی به طرفیت آقایان: 1ـ م. ش.ج. 2ـ ج.ق. خ. به خواسته: 1ـ اصلاح سند مالکیت قطعه زمینی مسکونی و باغچه و راه متعلق به آن دو مربوط به پلاک … واقع در اراضی –‌- 2ـ حق ارتفاق (عبور و مرور) با احتساب خسارات دادرسی به دادگستری شهرستان…. تقدیم نموده که به شعبه اول دادگاه عمومی ارجاع گردیده و این شعبه به موجب دادنامه شماره … مورخ 94/1/29 به جهات و دلایل مذکور در آن دعوی را قابل استماع ندانسته و قرار عدم استماع دعوی را صادر کرده است.

از این رأی خواهان درخواست تجدیدنظر کرده که شعبه 11 دادگاه تجدیدنظر استان خراسان رضوی به آن رسیدگی نموده و این شعبه طبق رأی مورخ 95/4/13 با توجه به لایحه قانونی راجع به اشتباهات ثبتی موضوع را در صلاحیت هیأت نظارت ثبت اسناد و املاک مستقر در … دانسته و ضمن نقض رأی دادگاه نخستین قرار عدم صلاحیت به اعتبار آن هیأت صادر و پرونده را برای تشخیص صلاحیت به دیوان عالی کشور ارسال نمود که پس از وصول و ثبت در دبیرخانه برای رسیدگی به این شعبه ارجاع گردیده است. پس از قرائت گزارش عضو ممیز و ملاحظه اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی می دهد:

نظر به اینکه حسب اعلام اداره ثبت اسناد و املاک شهرستان … به شرح برگ 22 پرونده در جریان عملیات مقدماتی ثبت قطعه…تحت پلاک … و قطعه … تحت پلاک … اشتباه پیش آمده بنابراین:الف ـ قرار عدم صلاحیت مورد اشاره در فوق در خصوص خواسته خواهان دایر به اصلاح سند مالکیت پلاک … با توجه به بند 4 ماده 25 اصلاحی قانون ثبت نتیجتاً صحیح تشخیص و مستنداً به ماده 28 ق.آ.د…م. تأیید می گردد.

ب ـ قرار عدم صلاحیت موصوف در خصوص حق ارتفاق (عبور و مرور) با توجه به این که امر از صلاحیت هیأت نظارت خارج است موجه و شایسته تأیید نبوده و مستنداً به ماده اخیرالذکر با تشخیص صلاحیت دادگاه نقض می گردد.

پرونده به دادگاه اعاده می شود تا نسبت به آنچه در صلاحیت او تشخیص شده رسیدگی و تصمیم مقتضی اتخاذ نماید و نسبت به آنچه خارج از صلاحیت اوست بدل پرونده تشکیل و به مرجع صالح ارسال نماید.

شعبه 34 دیوان عالی کشور